Kalp ve damar hastalıklarına neden olan birçok hastalığın aynı kişide görülmesine metabolik sendrom veya metabolik travma denir. Bu durumu insülin rezistans sendromu veya sendrom X adı da verilir.

Metabolik sendromun başlıca özelliği veya başlatıcı özelliği vücut yağ oranının artmasıdır. Yağ hücresindeki insülin rezistansı metabolik sendromun  esas nedenidir.

Bu sendromda obezite,  tansiyon yüksekliği (hipertansiyon),  kan yağlarında yükseklik (hiperlipidemi), insülin-rezistansı (direnci),  Tip 2 diabetes mellitus  birlikte bulunur.  Bunlara alkole bağlı olmayan karaciğer yağlanması hastalığı (ALT-SGPT yüksekliği), Kanda leptin hormonun yüksekliği( hiperleptinemi),  kanda ürik asit düzeylerinin artması (hiperürisemi) ,  Yumurtalıkla kistlerin olduğu bir durum (polikistik over sendromunu), uyku apnesi  ve hatta prostat kanserini de katmak gerekir. Bu  hastaların kanlarında iltihaba neden olan sitokin denen maddeler ve iltihap belirteçleri, pıhtılaşmayı artırıcı bazı proteinler (fibrinojen gibi) yüksek oranda bulunur (1,2).

Aşağıda belirtilen durumların bir kişide bulunması durumunda o kişide metabolik sendrom var diyoruz.

• Erkek tipi obezite (yağların karında birikmesi): erkeklerde bel çevresinin >102 cm, kadınlarda 88 cm den fazla olması
• Trigliserid > 150 mg/dl
• HDL kolesterol: erkeklerde < 40 mg/dl, kadınlarda < 50 mg/dl
• Hipertansiyon bulunması:  kan basıncının> 130/85 mmHg olması
• Açlık kan şekeri> 110 mg/dl olması

Son zamanlarda metabolik sendromlu hasta sayısında giderek büyük bir artış vardır.  ABD’de bu sendromlu hasta sayısı  orata yaşlardaki kişilerde % 20-30’u  hatta son zamanlarda %40’ı bulmuştur. Türkiye’de de benzer oranlar vardır.

Metabolik sendrom sağlık için çok önemli bir durumdur. Bu hastaların yaşam süresi kısadır.

Metabolik sendrom aslında bir yağ dokusu hastalığıdır. Bu kişlerin yağ hücreleri sağlıklı çalışmamaktadır. Yağ dokusu hastalıkları şunlardır:

• Erkek tipi şişmanlık
• Metabolik sendrom
• Lipodistrofi denen vücutta yağ dokusu olmaması ancak yağların karaciğer ve kaslarda olamsı ile karakterize bir hastalık

Bu hastalıkların üçündede insülin direnci vardır ve kalp ve damar hastalığına yaklanma şanşı yüksektir. Hastalıklı yağ hücresinin sağlıklı yağ hücresine dönüştürmek veya yağların iç organlar bölgesinde toplanmasını önlemek için bilim adamları araştırmalar yapmaktadırlar.  Karın bölgesindeki bu yağları cilt altı bölgesine kaydırmak için PPAR gama reseptörünü uyaran ilaçlar kullanılmaya başlanmış ve iyi sonuçlar alınmıştır.

Polikistik over sendromu dediğimiz kadınlarda yumurtalarda kist, kilo alma, adet bozukluğu ve tüğylenme ile kendini gösteren hastalık  da metabolik sendrom yüönünden büyük bir risk teşkil eder.  Şişman ve yumurtalığında bu kistleri olan kadınlar metabolik sendrom yönünden mutlaka taranmalıdırlar.  Bu kadınlarda şeker yükleme testi ve kan yağlarına bakılmalıdır.  Bu kadınlarda şeker hastalığı riski 3-7 kat artmıştır ve kalp ve damar hastalığı riski aynı şekilde yüksektir.  Bu nedenle bu kadınlar kilo vermeli ve egzersiz yapmalıdırlar (3).

Metabolik sendrom veya insülin direçli kişileri daha kolay nasıl saptayabiliriz.

Bu konuda yapılan çalışmalar şunları öğütlemektedir:

• Trigliserid düzeyinin 130 mg/dl’den yüksek olması
• Trigliserid /HDL oranının 3 den büyük olması
• İnsülinin 109 pmol/L  veya 15 Unite/ml den fazla olması insülin direnci olduğunu ortaya koyar.

Sabah yorgunluğunuz varsa, gece uykudan kalkıp tatlı bir şeyler yemek istiyorsanız veya öğle yemeği sonrası yorgunluk ve halsizlik  oluyorsa insülin direnci olabilir. İnsülin direnci kalıtımsal olabildiği gibi öğün atlamak, hareketsizlik, şekerli ve unlu gıdaları fazla yemek ve şişmalık nedeniyle oluşur.  İnsülin düzeyini azaltmak için karbonhidhartlı gıdaları yani beyaz ekmek, tatlılar, kek, patates gibi şeker oranı yüksek gıdalar az yenmeli, tuz azaltılmalı, beyaz et, sebze ve meyve tüketimi artırılmalıdır. Diğer bir deyimle dengeli beslenmeli, kilo vermeli ve egzersiz yapılmalıdır.